14 noyabr 2018-ci ildə Naxçıvan Tibb Kollecində “Ümumdünya diabet günü”nə həsr olunmuş tədbir keçirildi. Tədbirdə Naxçıvan Tibb Kollecinin direktoru, müəllim – tələbə heyəti iştirak etdi.
Tədbirdə kollecin direktoru Sona Məmmədova çıxış edərək “14 Noyabr Ümumdünya Diabet gününün təsis olunması haqqında çıxış etdi: Hər il dünyada təxminən 1 milyon insanın ölümünə səbəb olan şəkərli diabet ciddi təhlükə törədən, kəskin ağırlaşmalarla müşahidə olunan, müalicəsi çoxlu vəsait tələb edən xroniki xəstəlikdir. Şəkərli diabet digər xəstəlikləri kəskinləşdirə, ana və uşaq sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər. Bu xəstəliyin yüksək artımı eyni zamanda onun yaratdığı tibbi, sosial, iqtisadi, psixoloji və digər problemləri də qabardır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkila-tının 2006-cı ildə qəbul etdiyi xüsusi bəyannamədə Şəkərli Diabet «ağır xroniki xəstəlik» kimi səciyyənləndirilib.
Sonra kollecin müəllimi Şəfəq Şükürova çıxış edərək müəllim və tələbələrin nəzərinə çatdırdı ki, 14 noyabr Ümumdünya diabet günün təsis olunması həkim Frederik Bantiçin adı ilə bağlıdır. O, 1921-ci ilin oktyabrında öz tələbəsi Çarlz Bestlə birlikdə ilk dəfə şəkərli diabet xəstəliyinin müalicəsi üçün insulin preparatını kəşf etmişdir.14 noyabr böyük alimin doğum günüdür. Məhz onun şərəfinə Beynəlxalq Diabet Federasiyasının və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) qərarına əsasən 14 noyabr 1991-ci ildən etibarən Ümumdünya Diabet Günü (ÜDG) kimi qeyd olunur.
Dünya Diabet Gününün emblemi olan mavi dairə şəkərli diabet ətrafında hamının birləşməsini simvolizə edir. Hər il müxtəlif şüar altında keçirilən Ümumdünya Diabet Gününün dəyişilməz amalı belə səslənir: “Güc birlikdədir!” Qeyd etmək lazımdır ki, şəkərli diabet xəstəliyini təhlükəli və problemli edən onun müxtəlif yaş həddini əhatə etməsi, əhali ara-sında geniş yayılması, ağır fəsadların meydana gəlməsi, böyük maddi vəsait tələb etməsidir. Xəstəliyin xoş gedişatı üçün, yəni onun həyat tərzinə çevrilməsi üçün düzgün tibbi xidmətə , sosial iqtisadi qayğıya, normal psixoloji duruma və bütün bunları tənzimləyə biləcək hüquqi bazaya ehtiyac var.
Hazırda dünyada 500 milyon insanda şəkərli diabet diaqnozu qeyd olunur. Güman olunur ki, 50%-i öz xəstəliyi haqqında məlumatsızdır. Azərbaycanda da bu xəstəlikdə əziyyət çəkənləırin sayı təxminən 182 min nəfər təşkil edir. Bu xəstəliyin yayılma tempinə görə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı şəkərli diabet xəstəliyini qeyri infeksion epidemiya kimi dəyərləndirir.
Bu proqram çərçivəsində respublikada ilk dəfə olaraq bütün xəstələrə özünənəzarət vasitələri – qlükometrlər və test sistemlər pulsuz olaraq paylanmış və onların dərman təchizatı ilə bağlı uzun illər davam edən problem aradan qaldırılmışdır. Bununla əlaqədar olaraq şəkərli diabet xəstələrinin aşkar edilməsi işi yaxşılaşmış, qeydiyyata götürülən xəstələrin sayı 2003-cü illə müqayisədə təxminən 3.6 dəfə artmışdır.
Həmçinin, görülən işlərin nəticəsi kimi şəkərli diabetdən ölüm göstəricisi hər 100 min nəfərə 21.7-dən 7.5-ə enmişdir.
Sonra isə Naxçıvan Tibb Kollecinin tibb bacısı işi tələbəsi Səyidə Əliyeva çıxışında Şəkərli Diabet haqqında ümumi məlumat verdi: Şəkərli diabet haqqında danışmazdan əvvəl insanın normal fizioloji strukturuna baxmaqda fayda var. Orqanizm ehtiyacı olan enerjini qəbul etdiyimiz qidalardan əldə edir. Yemək yedikdən sonra qidalar bağırsaqlarda parçalanıb, sorularaq qan dövranı vasitəsilə orqanizmə yayılır. Enerji əldə etmək üçün qan şəkərinin xüsusilə əzələ, qaraciyər, yağ, beyin kimi toxumalar olmaqla, bütün orqan hüceyrələrinə girməlidir. Qanda olan şəkərin hüceyrələrə girməsi insulin hormonu vasitəsilə olur. Insulin qanda yoxdursa və ya olduğu halda hüceyrələr tərəfindən istifadə olunmuş qandakı şəkər hüceyrələrə girmədiyi üçün toplanır və yüksəlməyə başlayır.
Diabetin səbəbləri.
- Genetik meyl
- Piylənmə
- Insulin ifraz edən betta hüceyrələrin zədələnməsinə səbəb olan xəstəliklər:pankrestit, mədəaltı vəz xərçəngi və daxili sekresiya vəzilərinin xəstəlikləri.
- Virus infeksiyaları: qızılca, su çiçəyi, qrip, epidemik hepatit və digər xəstəliklər
- Sinir sisteminin gərginliyi, stress
Yaş həddi: yaş hər 10 il artdıqca xəstəliyə tutulma ehtimalı da çoxalır.
Şəkərli diabetin aşağıdakı formaları ayırd edilir:
I tip diabet insulindən asılı diabet və ya, cavan və arıq insanların diabeti. Çox vaxt 40 yaşa qədər insanlarda rast gəlinir, bu tip, insulin çatmazlığı ilə əlaqədardır. Ona görə də insulindən asılı tip adlanır.
II tip diabet və ya insulindən asılı olmayan forma kök və yaşlı insanların diabeti də adlandırma olar. 40 yaşdan sonra yaranır. Bu tip diabetdə insulin sintez olunur, lakin orqanizm buna zəif cavab verir və bədəndə insulin çatışmazlığı yaranır. II tip diabetin səbəblərinə genetik meyl, piylənmə daha çox aid edilir. 60-80% bu xəstəlikdən əziyyət çəkənlər artıq çəkidən əziyyət çəkirlər. Bundan başqa, şəkərli diabet müxtəlif virus xəstəlikləri, qrip, virus hepatiti, herpes, o cümlədən pankreatit və mədaltı vəzin şişləri nəticəsində də meydana çıxa bilər. Insulin kifayət qədər ifraz lunur, lakin orqanizmin toxumaları insulinə qarşı artıq həssaslığını itirmiş olurlar. Insulinlə müalicə bütün xəstələrə təyin olunmur.
Hestasion diabet: hamiləlik zamanı meydana çıxır və çox vaxt doğuşdan sonra ya tamamilə itir və ya yüngülləşmiş formaya keçir. Bu tip diabetin yaranmasının səbəbləri II tip diabetin yaranma səbəblərinə uyğundur. Hestasion diabetin rast gəlmə tezliyi hamilə qadınlarda 2-5% arasında dəyişir. Doğuşdan sonra bu növ diabet tamamilə aradan götürülsə də hamiləlik zamanı bu dölə və ananın sağlamlığına ciddi təhlükə yaradır. Hamiləlik zamanı hestasion diabetin olması qadınlarda II tip diabetlə xəstələnmə riski yaradır. Dölə təsiri nəticəsində isə uşağın kütləsinin çox olması, müxtəlif eybəcərlik və inkişaf qüsurları yarada bilər.
Şəkərli diabet bundan başqa ağırlaşmalara da gətirib çıxara bilər. Diabetin kəskin ağırlaşmalarına diabetik ketoasidoz, hipoqlikemiya, hiperosmolyar komanı göstərmək olar.
Diabetik ketoasidoz dedikdə, lipid mübadiləsinin aralıq məhsullarının qanda toplanması nəticəsində orqanizmin ağır halı başa düşülür. Çox vaxt yanaşı gedən xəstəliklər, ancaq ən əsas infeksion, travma, əməliyyatdan sonra, düzgün qidalanmamaq nəticəsində meydana çıxır. Huşun itirilmsinə və bəzən də orqanizmin həyati vacib funksiyalarınn pozulmasına gətirib çıxarır.
Hiperqlikemiya qanda şəkərin miqdarının normadan artıq düşməsinə deyilir, bu isə öz növbəsində şəkəri salan preparatlardan normadan artıq istifa-də, adəti olmayan fiziki gərginlik, qidalanmanın düzgün olmaması və sərt spirtli içki qəbulu nəticəsində yarana bilər.
Hiperosmolyar koma əsasən, II tip şəkərli diabetdən əziyyət çəkən yaşlı insanlarda rast gəlinir və çox vaxt güclü susuzluq nəticəsində meydana çıxır. Bu sindrom yaranmamışdan qabaq, poliuriya (çoxlu sidiye getmə) və polidipsiya (uzun müddətli susuzluq hissi, xroniki və həddən artıq suzma) bir neçə gündən bir neçə həftəyə qədər müşahidə oluna bilər.
Şəkərli diabet ciddi və təhlükəli bir xəstəlikdir. Diabetin ağırlaşmalarının qarşısını almaq üçün qanda şəkərin miqdarını normada saxlamaq lazımdır.
Diaqnoz və müalicə: diaqnostika məlum simptonlar əsasında çətinlik törətmir. Lakin dəqiq diaqnoz qanda qlükozanın miqdarının dəqiqləşdirilməsi ilə qoyulur. Şübhəli hallarda qlükoza tolerant testi həyata keçirilir. Sidik ana-lizində isə aseton və şəkərə qarşı müsbət reaksiya özünü göstərir. Şəkərli diabetin müalicəsi özündə pəhriz, dərman terapiyası, fiziki yüklənməni birləşdirir. Britaniya alimləri hesab edirlər ki, 3 dəqiqəlik gimnastika qanda qlükozanın miqdarını normada saxlayaraq II tip diabetin yaranmasının qarşısını alır. Alimlər apardıqları tədqiqat zamanı insanların özlərini bir neçə saat idmanla məşğul olmağa məcbur edə bilmədiklərini aşkarlayıblar, lakin belə məlum olub ki, hətta bir neçə dəqiqəlik hərəkətlər də yaxşı nəticə verə bilər. II tip şəkərli diabetlə yer üzündə 246 mln insan əziyyət çəkir. Ciddi dieta və uzunmüddətli, daim fiziki gimnastika xəstəliklə mübarizəyə kömək edir. Lakin bu metodla bir çox insan üçün çətinlik törədir.
